Η συμβολή των Νίκου Σταυρινίδη και Στέργιου Σπανάκη, που βρήκαν πεταμένα μεγάλης ιστορικής αξίας ντοκουμέντα για την Κρήτη και η αντίδραση του διορισμένου από τους ναζί “δημάρχου Ηρακλείου” που αλλόφρων τους έδιωξε από το γραφείο του, λέγοντας ότι “η ανθρωπότης δεν έχει πλέον ανάγκη αρχείων και ιστορίας διότι τώρα αρχίζει νέα ιστορική περίοδος…»! – Η βόμβα που έπεσε στα Αχτάρικα και τα αρχεία σώθηκαν δεύτερη φορά, χάρη στον κρατούμενο “Ανύχη” που τη μετέφερε πριν εκραγεί!
Στο διάστημα της Kατοχής η Βικελαία χρησιμοποιήθηκε και για άλλους σκοπούς, εκτός από τον αρχικό της. Όταν η πόλη βομβαρδιζόταν από τα γερμανικά στούκας το υπόγειο της ήταν ένα από τα καταφύγια για το κοινό. Η είσοδος της στην πλευρά του αναγνωστηρίου ήταν ανοικτή 24 ώρες το εικοσιτετράωρο.
Έπειτα έγινε αποθήκη των τροφίμων που έστελνε ο Ερυθρός Σταυρός.
Σημειώνει σχετικά ο Στέργιος Σπανάκης:
«Στην είσοδο του αναγνωστηρίου άνοιξαν μια τρύπα στο πάτωμα και απ’ αυτήν έριχναν το σιτάρι στο υπόγειο της βιβλιοθήκης…»
Για τη διάσωση του τουρκικού αρχείου, τη μεταφορά του στη Βικελαία και για το σπουδαίο ρόλο που έπαιξαν Σπανάκης και Σταυρινίδης σ’ αυτήν την πολιτιστική επιχείρηση που έλαβε χώρα σε περίοδο μεγάλης κρίσης, εμαίνετο ο πόλεμος και μεσουρανούσε η Kατοχή –γράφει ο Στέργιος Σπανάκης.
Ο Νικόλαος Σταυρινίδης, αριστερά, και ο Στέργιος Σπανάκης
«Οι Γερμανοί, όπως θα θυμούνται αρκετοί ηλικιωμένοι σημερινοί Ηρακλειώτες, εγκατέστησαν τις υπηρεσίες των στη σημερινή Νομαρχία και το Δικαστικό Μέγαρο κ.λπ., και έδιωξαν όλες τις ελληνικές υπηρεσίες, οι οποίες εγκαταστάθηκαν στο μέγαρο Φυτάκη. Η Υπηρεσία Υποθηκοφυλακείου, που ήταν στο ισόγειο των Δικαστηρίων, δεξιά από την είσοδο, πήρε τα Αρχεία του Υποθηκοφυλακείου. Τους κώδικες του Μεταφραστικού Γραφείου τους εγκατέλειψαν, ως φαίνεται. Μια μέρα έτυχε να περάσουμε με το Σταυρινίδη από την πλατεία Δασκαλογιάννη και βλέπομε μπροστά από την νότια είσοδο των Δικαστηρίων, πεταμένους σε σωρούς, τους κώδικες του Ιεροδικείου. Ποιος τους πέταξε έξω; Οι υπάλληλοι του Υποθηκοφυλακείου ή οι Γερμανοί, όταν κατέλαβαν το δωμάτιο; Αυτό μου είναι άγνωστο. Το ευτύχημα είναι ότι περάσαμε, ως φαίνεται, αμέσως και δεν πρόφθασαν να τους διαρπάσσουν οι διάφοροι, όπως διάρπασαν ολόκληρες βιβλιοθήκες και τις πούλησαν στα διάφορα οπωροπωλεία και παντοπωλεία για περιτύλιγμα. Βρήκαμε ένα χειραμάξιο με τον άνθρωπό του και τα μεταφέραμε στη Βικελαία Βιβλιοθήκη, στη στοά του Δημοτικού μεγάρου Ακτάρικα, όπου στεγαζόταν. Φυσικά με έξοδά μας. Για να μη τα αφήσουμε στην υγρασία του πατώματος να σαπίσουν, μαζέψαμε από τα ερείπια των βομβαρδισμών, που ήταν στους δρόμους, διάφορα ξύλα από πόρτες, παράθυρα κ.λπ. βρήκαμε και ένα ξυλουργό και έφτιαξε μερικές πρόχειρες προθήκες στα μέτρα των ιδιογράφων κωδίκων, τις οποίες τοποθετήσαμε στο βάθος του αναγνωστηρίου».
Δεν αντέχω στον πειρασμό να μη μεταφέρω την αντίδραση του διορισμένου δημάρχου Ηρακλείου έναντι του τουρκικού αρχείου με τους κώδικες του ιεροδικείου.
Ένας τόμος από τους κώδικες του ιεροδικείου, που θα είχε χαθεί για πάντα, αν δεν προλάβαιναν Σταυρινίδης και Σπανάκης!
Τη σημειώνει σχετικά ο Στέργιος Σπανάκης, ενώ τη διήγησή του συμπληρώνει ο Νίκος Σταυρινίδης.
Γράφει σχετικά ο Νίκος Σταυρινίδης.
«Απετάνθημεν αμέσως αμφότεροι (Σταυρινίδης και Σπανάκης) εις τον τότε υπό των Γερμανών διορισθέντα δήμαρχον Ηρακλείου, όστις αλλόφρων μας εξεδίωξεν εκ του γραφείου του λέγων ότι η ανθρωπότης δεν έχει πλέον ανάγκη αρχείων και ιστορίας διότι τώρα αρχίζει νέα ιστορική περίοδος…»
Για τη διατήρηση των ιδίων αρχείων στο Ηράκλειο είχε δώσει παλιότερα λυσσώδεις αγώνες ο Γιώργος Οικονομίδης, ο προϊστάμενος του μεταφραστικού γραφείου του Δήμου Ηρακλείου.
Και στους τρεις οφείλεται η αιωνία ευγνωμοσύνη του Ηρακλείου, της Κρήτης και της ιστορίας.
Μας μιλά, όμως, ο Στέργιος Σπανάκης και για μια απροσδόκητη περιπέτεια της Βικελαίας και για τη μεγάλη τύχη της.
Μια εγγλέζικη βόμβα, μια νύκτα βομβαρδισμών, μπήκε από ένα ανατολικό παράθυρο των αναγνωστηρίων και προσγειώθηκε στα τσουβάλια των οσπρίων, χωρίς να εκραγεί. Τρεις ολόκληρες μέρες δεν τολμούσε κανένας να περάσει από τη στοά της βιβλιοθήκης και τους γύρω δρόμους, από το φόβο μήπως η βόμβα θυμηθεί, έστω καθυστερημένα, τον αρχικό προορισμό της. Στο τέλος (οι Γερμανοί) βρήκαν ένα κρατούμενό των από την Χρυσοπηγή, γνωστό με το παρατσούκλι «ανύχης», για να σηκώσει τη βόμβα με την υπόσχεση να τον απολύσουν μετά.
Ο «Ανύχης», πράγματι, με αρκετό χτυποκάρδι, υποθέτω, σήκωσε τη βόμβα τη μετέφερε μακρυά από κατοικημένους χώρους όπου και καταστράφηκε.
(από κείμενο- αφιέρωμα του Μανώλη Καρέλλη στον Στέργιο Σπανάκη, “Πατρίς” 19-20 Φεβρουαρίου 2004)
